Spel begeleiden: pas deze tips toe!

Lees ook:

Zoals jullie wellicht wel weten ben ik fan van vrij spel. Weten waarom, lees dan dit artikel. Ik ben van mening dat vrij spel niet (altijd) betekent dat je als pedagogisch professional niets hoeft te doen. Juist door het kind passend bij zijn behoeften te begeleiden, ervaart het kind ontzettend veel ontwikkelingsmogelijkheden. De ene keer vindt het kind het prettig wanneer je alleen observeert en - indien nodig - inspeelt op datgene wat je ziet gebeuren. De andere keer vindt het kind het leuk wanneer je meespeelt of jij vindt dit passend, omdat je bijvoorbeeld gericht zijn ontwikkeling wilt stimuleren. Wanneer ik het spel van het kind wil begeleiden, pas ik altijd de volgende stappen toe.

• Volgen: Ik speel nooit meteen mee. Wanneer ik dit zou doen, zou ik zomaar de plank mis kunnen slaan. Ik weet dan namelijk niet wat er speelt in de belevings-, ervarings- en speelwereld van het kind en waar zijn interesses liggen. Het gevaar dat ik verkeerde elementen wil toevoegen aan zijn spel ligt dan bijvoorbeeld op de loer. Daarom kies ik ervoor om het kind eerst goed te observeren (weten hoe je dit kunt doen, lees dan dit artikel), zodat ik mezelf écht kan inleven in zijn belevings-, ervarings- en speelwereld en erachter kom waar zijn interesses (in het spel) op dat moment liggen. Later kan ik dan passende elementen toevoegen aan het spel. 
• Aanpassen: Op het moment dat ik het gevoel heb dat ik mezelf echt in zijn belevings-, ervarings- en speelwereld en interesses heb kunnen verdiepen, pas ik mezelf aan zijn spel aan. Tijdens het aanpassen aan het spel van het kind speel ik mee. Ik benoem wat ik zie gebeuren en wat het kind en/of ik doe en stel ik vragen. Oftewel: ik pas me aan aan het spel van het kind en voeg NIETS nieuws toe. Wat betreft het stellen van vragen; ik stel alleen vragen die nog niets nieuws toevoegen aan het spel, maar mij helpen om mezelf beter aan te passen aan zijn spel (denk aan: "Zal ik het poppetje in deze auto zetten?"). Vragen stellen om daadwerkelijk iets toe te voegen aan het spel, komt pas aan bod in de volgende stap. Ik vind het lastig om concrete tips/ gedragingen te beschrijven waaraan je kunt merken dat het moment van aanpassen is aangebroken. Het is een gevoel gecombineerd met mijn kennis over spel en het kind. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer jij deze methode vaker toepast jij ook op basis van al jouw kennis en de ervaring met spel begeleiden het juiste moment kunt vinden. 
• Toevoegen: Op het moment dat ik merk dat het kind het prettig vindt dat ik meespeel (dit merk je onder andere aan of het kind jou als medespeler heeft geaccepteerd) en ik het gevoel heb dat ik mezelf nu écht in zijn speelwereld heb ondergedompeld, voeg ik spelelementen toe. Dit doe ik bijvoorbeeld door spelelementen toe te voegen, nieuwe (spel)materialen toe te voegen, woorden toe te voegen of vragen te stellen. De elementen die ik toevoeg, moeten passen bij de belevings-, ervarings- en speelwereld van het kind en bij zijn interesses. Ik kan dit goed doen, omdat ik zijn spel eerst heb gevolgd en mezelf heb aangepast aan het spel. De soort vragen die ik hier overigens grotendeels stel zijn toevoegende vragen, zoals "Kun je mij de rode auto aangeven?". Tot slot: door elementen toe te voegen aan het spel, kan ik de ontwikkeling van het kind stimuleren zonder dat het kind het eigenlijk door heeft. En doordat het kind écht betrokken is bij zijn spel, zal het ook beter beklijven (weten waaraan je kunt zien of het kind betrokken is, lees dan dit artikel).  

De VAT- methode
De methode die ik toepas is de VAT-methode. Zoals je hierboven ziet, zijn dit de eerste letters van elke stap. Ik leg je hier uit hoe ik deze stappen vanuit mijn kennis over de methode én mijn ervaring en kennis als pedagoog toepas in de praktijk. Ik neem je nu graag mee in een stukje achtergrond, zodat je de methode in de juiste context kunt plaatsen. 

De methode is onderdeel van het Hanen Ouderprogramma. Dit is een evidence- based ouderprogramma, ontwikkeld in de jaren zeventig in Canada. Het programma ondersteunt ouders bij het stimuleren van de spraak- taalontwikkeling van het kind, met als uitgangspunt dat het kind het best kan leren in zijn eigen omgeving.
Eén van de principes die belangrijk zijn in het programma, zijn de principes van VAT (volgen, aanpassen en toevoegen dus). In het programma stelt men dat ouders door het toepassen van de stappen het kind goed leren kennen en op die manier ook inzicht krijgen in de manier(en) waarop het kind communiceert (Het Taalplein, n.d.). Binnen het programma wordt aandacht besteed aan het toepassen van VAT in verschillende situaties, waaronder tijdens het spel (Het Taalplein, n.d.; Sophi online, n.d.). 

Lees je dit artikel en denk je nu; ik zou wel een reminder van de stappen op mijn groep willen hangen? Download dan onderstaande infographic op de gratis downloads- pagina via de link hieronder. Hier heb ik kort en bondig de drie stappen samengevat. 

Conclusie

Ik hoop dat ik je heb kunnen inspireren. Mijn ervaring is dat oefening kunst baart. Ik adviseer je daarom om met de stappen te gaan experimenteren in de praktijk!

Heb jij deze methode al toegepast in de praktijk? Ik hoor graag jouw ervaringen en tips! Deel ze in de reacties.

Referentielijst

• Het Taalplein (n.d.). Hanen Oudercursus. Geraadpleegd op 24 juni 2025, van: http://www.hettaalplein.nl/hanen-oudercursus/#:~:text=Het%20Hanen%20Ouderprogramma%20is%20in,helpen%20met%20communicatie%20en%20taal.
• Sophi Online. (n.d..). De VAT methode: volgen, aanpassen, toevoegen – Volgend spelen, zo doe je dat. Geraadpleegd op 24 juni 2025, van: httpss://www.sophi.online/themas/jij-en-je-gezin/volgend-spelen-zo-doe-je-dat

• Weitzman, E., & Greenberg, J. (2002). Learning language and loving it: A guide to promoting children’s social, language, and literacy development in early childhood settings (2nd ed.). The Hanen Centre.