Stel je voor: je maakt een wandeling door je wijk en ziet een groepje kinderen in de speeltuin. Je denkt "Wat zijn deze kinderen leuk aan het spelen. Ze hebben er echt plezier in." Het woord 'spel' zal je vast en zeker vaak gebruiken. Maar wat is spel nu eigenlijk precies? Wat is de functie ervan? En hoe kun je als pedagogisch professional een rijke speelleeromgeving creëeren? Lees verder en kom het antwoord op deze vragen te weten.
Spel: een definitie
Wat is spel? Een eenduidig antwoord op deze vraag lijkt simpel, maar dat is het niet per se. Dit heeft te maken met het feit dat spel niet altijd zichtbaar is in het gedrag. Spel heeft namelijk ook te maken met de bedoeling achter het gedrag dat wordt vertoond (Van der Poel & Blokhuis, 2008). Verschillende pedagogen, onderwijskundigen en psychologen omschrijven spel dus op een verschillende manier, maar wanneer gekeken wordt naar de gemene deler in deze definities, kunnen we zeggen dat spel uit een aantal kenmerken bestaat. Spel is vrijwillig (Van der Plank, 2024) en het vindt plaats vanuit een intrinsieke motivatie (Van der Poel & Blokhuis, 2008). Daarnaast is spel een doel op zich, het kind beleeft er plezier aan (Van der Plank, 2024) en geeft zelf betekenis aan het spel (Van der Poel & Blokhuis, 2008). Dit maakt dat spel voor mij het volgende omvat: Spel is een vrijwillige activiteit die wordt uitgevoerd vanuit intrinsieke motivatie, waarbij het doel van het spel in het spel zelf ligt. Het kind beleeft er plezier aan en geeft zelf betekenis aan het spel.
Waarom spel?
Als we kijken naar de definitie van spel die ik hierboven heb beschreven, kunnen we dit in de praktijk onder andere herkennen in het vrije spel van het kind op de groep. Het is niet zelden dat ik als pedagogisch professional, maar ook in mijn werk als docent pedagogiek, heb gehoord dat men denkt dat een kind niet veel leert van (vrij) spel, maar alleen maar van activiteiten die vooraf opgezet en bedacht zijn door de pedagogisch professional. Niets is minder waar! Een kind leert er juist heel veel van.
Door middel van spel doet het kind bijvoorbeeld nieuwe kennis op en die kennis beklijft vaak beter, omdat het kind tijdens het spel intrinsiek gemotiveerd is. Het kind heeft dan een hoge mate van betrokkenheid, een diepere cognitieve verwerking van nieuwe informatie en kan zijn leerproces effectiever zelf sturen. Daarnaast stimuleert spel de ontwikkeling van verschillende ontwikkelingsgebieden.
Op cognitief gebied leert het kind door middel van spel zelfstandig problemen op te lossen, te plannen en kennis te maken met nieuwe materialen. Wanneer het kind bijvoorbeeld een toren bouwt van blokken die telkens omvalt, leert het door te experimenteren en te plannen hoe de toren stabiel kan blijven staan.
Wat betreft de taalontwikkeling maakt het kind tijdens het spel kennis met nieuwe woorden en getallen. Deze nieuwe kennis zal hij zowel opdoen van jou als van de andere kinderen waarmee hij speelt. Zo kan het kind tijdens een fantasiespel een nieuw woord oppikken dat een ander kind gebruikt en dit woord vervolgens in zijn eigen spel gebruiken.
Spel biedt het kind ook de kans om in contact te komen met leeftijdgenoten, waardoor zijn sociaal-emotionele vaardigheden ontwikkelen. Bij het spelen van een rollenspel in een winkeltje leert het kind bijvoorbeeld afspraken maken, emoties uiten en spelregels bedenken. Dit versterkt weer het vermogen om zich in anderen te verplaatsen en sociale regels te begrijpen.
Op het gebied van de sensomotorische ontwikkeling oefent het kind door middel van spel zijn grove en fijne motoriek, hand-oog-coördinatie, balans en kracht. Een kind dat bijvoorbeeld klimt en klautert op het speelplein, ontwikkelt zijn coördinatie en uithoudingsvermogen, wat bijdraagt aan zijn zelfvertrouwen en zelfstandigheid in het dagelijks leven.
Tot slot stimuleert spel de creatief-expressieve ontwikkeling van het kind, doordat zijn creativiteit en verbeeldingskracht worden ontwikkeld. Wanneer een kind met klei speelt en zijn eigen fantasiefiguren creëert, ontwikkelt het zijn creatieve vaardigheden en leert hij om zichzelf op een andere manier te uiten.
Kortom, vrij spel is essentieel voor de ontwikkeling van het kind. Elke speelsituatie draagt op een unieke manier bij aan verschillende ontwikkelingsgebieden, waardoor spel niet alleen leuk is, maar ook een krachtig leermiddel.
Verschillende soorten spel: de spelontwikkeling in vogelvlucht
Spel begint eigenlijk al vanaf de geboorte. Door middel van contactspel reageert de baby op de ouders en verzorgers. Wanneer de baby wat ouder is, zal hij gaan experimenteren en op ontdekking uitgaan; door middel van bewegingsspel zal de baby nieuwe vaardigheden opdoen, zoals kruipen en lopen.
De peuter zal in zijn spel nieuwe materialen ontdekken (manipulerend spel). Dit zal hij doen door middel van zijn zintuigen en door te experimenteren met de mogelijkheden van het materiaal.
De kleuter zal meer gericht zijn op constructief spel. Dat wil zeggen dat hij tijdens zijn spel dingen zal maken en creëeren. Het verzinnen van verhalen tijdens het spel, zal zijn spel verder verrijken. Tevens leert de kleuter samen spelregels te bedenken en zich vervolgens aan deze regels te houden tijdens het spel.
Wat later zal het kind ook rollenspel gaan spelen. Samen met zijn leeftijdsgenoten zal hij rollen gaan verdelen en verhalen gaan bedenken om (na te) spelen.
Jouw rol tijdens het spel
Een voorwaarde om tot spel te kunnen komen, is dat de ruimte uitnodigt tot spel. Later zal ik een aantal artikelen publiceren die (verder) ingaan op de spelontwikkeling, welk spelmateriaal passend is bij welke leeftijd en hoe je jouw groepsruimte zo optimaal mogelijk kan inrichten.
Wanneer aan deze zaken is voldaan - en het kind dus wordt uitgenodigd om tot spel te komen - is het belangrijk om jouw rol als pedagogisch professional in acht te nemen. Het is hierbij belangrijk om in je achterhoofd te houden dat het spel van het kind is en het kind dus de baas is over het spel. Jij ondersteunt het slechts waar nodig. Wanneer je het spel op een passende wijze begeleidt zal dit ervoor zorgen dat er een rijke speelleeromgeving voor het kind wordt gecreëerd, waardoor het kind zo optimaal mogelijk tot ontwikkeling kan komen. Je biedt het kind de ruimte om zelf initiatief te nemen in het spel, zelf oplossingen te bedenken en zorgt voor een hoge betrokkenheid bij het spel. Dit kun je onder andere doen door de interactievaardigheid 'het stimuleren van positieve interacties' toe te passen, structuur aan te brengen en uitdaging te bieden passend bij de zone van naaste ontwikkeling.
Er zijn verschillende technieken die je helpen om dit in de praktijk toe te passen, zoals de drie V's (verkennen, verbinden en verrijken) en de VAT- methodiek (volgen, aanpassen, toevoegen). In de basis komen beide technieken erop neer dat het allereerst belangrijk is om het kind te observeren tijdens het spel, zodat je vervolgens mee kunt spelen en nieuwe elementen, woorden en kennis kunt toevoegen, zonder dat je het spel overneemt. Wanneer je dit op een juiste manier toepast, zal het kind intrinsiek gemotiveerd blijven, een hoge mate van betrokkenheid behouden en een gevoel van welbevinden ervaren; mijns inziens de ingrediënten om tot ontwikkeling te kunnen komen.
Ik hoop dat dit artikel je heeft geïnspireerd om de waarde van spel nog meer te waarderen! Wat betekent spel voor jou? Laat jouw bericht hieronder achter.
Referentielijst
- Plank, van der, I. (2024). Kleuters en spel. Ontwikkeling en begeleiding van het jonge kind. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.
- Poel, van der, L. en Blokhuis, A. (2008). Wat je speelt ben je zelf. Over spel en spelbegeleiding met specifieke aandacht voor mensen met een verstandelijke beperking. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Reactie plaatsen
Reacties