Kan spel de executieve functies van het kind stimuleren?

Wat zijn executieve functies?

Voordat ik de vraag zal beantwoorden, neem ik je mee in wat de executieve functies inhouden en waarom deze zo belangrijk zijn voor de ontwikkeling en het welzijn van het kind. 

De executieve functies kun je zien als een soort dirigent. De functies zorgen er onder andere voor dat je in staat bent om je gedrag te kunnen sturen, dingen te kunnen plannen, op tijd te kunnen beginnen aan taken en verantwoordelijkheden, je aandacht te kunnen behouden bij een taak en gedrag te sturen (Van der Linden, 2019). Ze zijn dus belangrijk voor het dagelijks functioneren van zowel het kind als de volwassene. 

Al in de kindertijd kunnen we kinderen begeleiden bij het ontwikkelen van de executieve functies. 

Welke executieve functies zijn er?

We kunnen elf executieve functies onderscheiden. In de afbeelding hieronder licht ik deze kort toe.

Executieve functies en spel

Tijdens spel oefent het kind de executieve functies op spelenderwijze, maar tegelijkertijd heeft hij de executieve functies weer nodig om het spel goed te laten verlopen. Het gaat dus twee kanten uit. Dit kun je zien in het volgende voorbeeld:

• Om een gezelschapsspel te kunnen spelen, moet het kind in staat zijn om zijn aandacht bij het spel te houden (volgehouden aandacht), denkstappen te maken (werkgeheugen en plannen), zijn emoties kunnen reguleren bij bijvoorbeeld verlies (emotieregulatie), flexibel zijn als spelegels bijvoorbeeld wat worden aangepast (flexibiliteit) en het spel tot het einde kunnen spelen (doelgerichtheid). Tegelijkertijd biedt het spelen van een gezelschapsspel het kind de mogelijkheid om deze executieve functies steeds verder te ontwikkelen. 

Spel vraagt onder andere van het kind dat hij kan plannen kan maken (denk bijvoorbeeld aan verhalen bedenken, rollen verdelen, met elkaar overleggen, etc.), spelregels kan bedenken (bij gezelschapsspelen, maar ook tijdens rollen- en fantasiespel), zich kan inleven in de ander en om kan gaan met veranderingen (denk bijvoorbeeld aan wanneer er plotseling een ander kind mee wil doen met het spel, er een nieuwe rol wordt bedacht, een spelmateriaal niet beschikbaar is om mee te spelen, etc.). De executieve functies kunnen het kind hierbij dus helpen.  

Andersom bevordert spel de ontwikkeling van de executieve functies, doordat spel de hersenen van het kind op een heel natuurlijke manier "traint" om vaardigheden toe te passen die bij de executieve functies horen.

Het is daarbij belangrijk dat je als pedagogisch professional het kind hierbij kunt begeleiden.

Allereerst is het van belang dat je weet wat je van een kind mag verwachten rondom de executive functies kijkend naar de leeftijd.

Vervolgens kun je bewust spelsuggesties doen die bepaalde executieve functies kunnen bevorderen en die passen bij de zone van naaste ontwikkeling.

Door vervolgens spel te begeleiden door bijvoorbeeld de VAT- methode (zie mijn artikel hierover) toe te passen, kun je op het juiste moment (en passend bij het spel én het kind) elementen toevoegen (bijvoorbeeld: "Wat goed van je dat je even wachtte totdat jij aan de beurt was!" of door de interactie tussen kinderen te stimuleren).

Daarnaast kun je door bepaalde spelvormen vaker aan te bieden, ervoor zorgen dat bijvoorbeeld het werkgeheugen zich verder ontwikkelt. Ook zorgt een vaste structuur (bijvoorbeeld in de dagindeling of in activiteiten die je regelmatig met het kind doet) ervoor dat hij kan oefenen met het reguleren van gedrag.

Maar het allerbelangrijkste - tot slot - is dat je het kind niet teveel stuurt in het spel. Laat de regie bij het kind en doe alleen een (spel)suggestie als je denkt dat dit nodig is. Door de VAT- methode toe te passen, kun je vaak juist inschatten wanneer dit nodig is. Het helpt dan om suggesties te doen door middel van het stellen van open vragen en reflecterende vragen. Draag niet (te snel) zelf een oplossing aan.

Conclusie 

Spel biedt dus een uitstekende mogelijkheid voor het kind om de executieve functies verder te oefenen op een speelse en natuurlijke manier. Als pedagogisch professional heb jij hierin een faciliterende rol. Kijk goed hoe en op welke manier je het kind begeleidt bij het spel om de executieve functies passend te kunnen stimuleren. Gebruik hierbij een spelbegeleidingstechniek zoals de VAT- methode. 

Hoe stimuleer jij executieve functies tijdens het spel van het kind?

Referentielijst

• Van der Linden (2019). Executieve functies: een handreiking. SLO - Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling.